برترین ها

دانلود پایان نامه

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد ارسنجان

دانشكده علوم انساني، گروه روانشناسی

گرایش: صنعتی و سازمانی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A.)

عنوان:

بررسی رابطه استرس شغلی و سلامت روان با تاکید بر نقش واسطه­ای راهبردهای مقابله­ای در کارمندان سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان

فایل بصورت ورد

تعداد صفحات:

160

در زیر بخش هایی از فایل دانلودی را مشاهده میفرمایید:

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده ......................................................................................................

1

فصل نخست: کلیات پژوهش ..........................................................................

2

1-1- مقدمه ...................................................................................

3

2-1- بیان مساله ..............................................................................

5

3-1- اهمیت موضوع پژوهش ..............................................................

10

4-1- اهداف پژوهش ........................................................................

12

5-1- تعریف متغیرها ........................................................................

13

فصل دوم: مروری بر ادبیات پژوهش ................................................................

16

1-2- مقدمه ...................................................................................

17

2-2- سلامت روان ...........................................................................

18

3-2- تعریف سلامت روان .................................................................

19

4-2- ویژگی­های افراد سالم ................................................................

23

5-2- نظریه­های سلامت روان ..............................................................

24

6-2- استرس شغلی ..........................................................................

40

7-2- تعریف استرس شغلی ................................................................

43

8-2- علل استرس در محیط کار ...........................................................

44

9-2- علل استرس در محیط کار ...........................................................

44

10-2- نشانه­های استرس ....................................................................

46

11-2- شیوع استرس شغلی .................................................................

47

12-2- پیامدهای استرس شغلی ............................................................

48

13-2- سبک­های مقابله .....................................................................

50

14-2- انواع شیوه­های مقابله­ای ............................................................

53

15-2- انواع مقابله­های کارآمد .............................................................

54

16-2- پژوهش­های پیشین ..................................................................

59

17-2- جمع­بندی .............................................................................

73

18-2- فرضیه­های پژوهش ..................................................................

73

فصل سوم: روش­ پژوهش ..............................................................................

75

1-3- طرح کلی پژوهش ....................................................................

76

2-3- جامعه آماری پژوهش .................................................................

76

3-3- نمونه مورد مطالعه و شیوه نمونه­گیری .............................................

77

4-3- ابزارهای گردآوری اطلاعات ........................................................

80

5-3- روش اجرای پژوهش .................................................................

85

6-3- روش تجزیه و تحلیل آماری داده­ها ................................................

86

7-3- ملاحظات اخلاقی .....................................................................

87

فصل چهارم: یافته­ها .....................................................................................

88

1-4- یافته­های توصیفی مربوط به متغیرهای پژوهش ..................................

89

2-4- ماتریس همبستگی متغیرهای پژوهش ..............................................

90

3-4- یافته­های تحلیل مسیر .................................................................

90

1-3-4- پیش­بینی سلامت روان بر اساس استرس شغلی ...............................

91

2-3-4- پیش­بینی راهبردهای مقابله­ با استرس بر اساس استرس شغلی ..............

94

3-3-4- پیش­بینی سلامت روان بر اساس راهبردهای مقابله با استرس با کنترل استرس شغلی .........................................................................

99

4-3-4- مدل نهایی پژوهش ................................................................

103

5-3-4- برازش مدل نهایی .................................................................

106

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری ........................................................................

109

1-5- بررسی و تبیین نتایج فرضیه­های پژوهش ..........................................

111

2-5- نتیجه­گیری .............................................................................

120

3-5- محدودیت­ها ...........................................................................

121

4-5- پیشنهادها ...............................................................................

122

1-4-5 پیشنهادهای پژوهشی ................................................................

122

2-4-5 پیشنهادهای کاربردی ................................................................

122

پیوست­ها ...................................................................................................

124

پرسشنامه استرس شغلی هلریگل و اسلوکام .............................................

125

پرسشنامه سبک­های مقابله با رویدادهای استرس­زا (CISS) ...........................

126

پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر (GHQ-28) ...............................

128

فهرست منابع ..............................................................................................

130

منابع فارسی ....................................................................................

130

منابع انگلیسی ..................................................................................

139

چکیده انگلیسی ...........................................................................................

145

فهرست جداول

عنوان

صفحه

جدول 1-4: میانگین، انحراف استاندارد و دامنه نمرات متغیرهای مورد مطالعه ....................

89

جدول 2-4: ماتریس همبستگی مرتبه صفر بین متغیرهای پژوهش ..................................

90

جدول 3-4: نتایج تحلیل واریانس (ANOVA) برای پیش­بینی سلامت روان بر اساس استرس شغلی .........................................................................................

91

جدول 4-4: ضرایب تحلیل رگرسیون برای پیش­بینی رضایت شغلی آزمودنی­ها بر اساس سرسختی روان شناختی ....................................................................

91

جدول 5-4: نتایج تحلیل واریانس (ANOVA) برای پیش­بینی سلامت روان بر اساس ابعاد استرس شغلی ................................................................................

92

جدول 6-4: ضرایب تحلیل رگرسیون برای پیش­بینی رضایت شغلی آزمودنی­ها بر اساس ابعاد استرس شغلی ................................................................................

93

جدول 7-4: نتایج تحلیل واریانس (ANOVA) برای پیش­بینی راهبردهای مقابله­ با استرس بر اساس استرس شغلی .......................................................................

94

جدول 8-4: ضرایب تحلیل رگرسیون برای پیش­بینی راهبردهای مقابله­ای آزمودنی­ها بر استرس شغلی .........................................................................................

95

جدول 9-4: نتایج تحلیل واریانس (ANOVA) برای پیش­بینی راهبردهای مقابله­ با استرس بر اساس ابعاد استرس شغلی .................................................................

96

جدول 10-4: ضرایب تحلیل رگرسیون برای پیش­بینی راهبردهای مقابله­ای آزمودنی­ها بر ابعاد استرس شغلی ................................................................................

97

جدول 11-4: نتایج تحلیل واریانس (ANOVA) برای پیش­بینی سلامت روان بر اساس راهبردهای مقابله با استرس و استرس شغلی ...........................................

99

جدول 12-4: ضرایب تحلیل رگرسیون برای پیش­بینی سلامت روان بر اساس راهبردهای مقابله با استرس و استرس شغلی .........................................................

99

جدول 13-4: نتایج تحلیل واریانس (ANOVA) برای پیش­بینی سلامت روان بر اساس راهبردهای مقابله­ای و ابعاد استرس شغلی ..............................................

101

جدول 14-4: ضرایب تحلیل رگرسیون برای پیش­بینی سلامت روان بر اساس راهبردهای مقابله­ای و ابعاد استرس شغلی ............................................................

101

جدول 15-4: اثرات مستقیم، غیرمستقیم و کل معنی­دار برای مدل نهایی اصلاح شده ............

104

جدول 16-4: اثرات مستقیم، غیرمستقیم و کل معنی­دار برای مدل نهایی اصلاح شده ............

105

جدول 17-4: برازش مدل نهایی مربوط به شکل 7-4، (241=N) ...................................

107

جدول 18-4: برازش مدل نهایی مربوط به شکل 8-4، (241=N) ...................................

108

بررسی رابطه استرس­ شغلی و سلامت روان با تاکید بر نقش واسطه­ای راهبردهای مقابله­ای

در کارمندان سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان

به وسیله­ی:

زهرا شمس­علیزاده

چکیده

هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه استرس­ شغلی و سلامت روان با تاکید بر نقش واسطه­ای راهبردهای مقابله­ای در کارمندان، بود. بدین منظور، از بین کارمندان سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان در سال 1393، با استفاده از فرمول کوکران 241 نفر (214 نفر مذکر و 27 نفر مؤنث)، به شیوه­ی نمونه­گیری تصادفی طبقه­بندی شده، انتخاب شدند و با استفاده از پرسشنامه استرس شغلی هلریگل و اسلوکام، پرسشنامه سبک­های مقابله با رویدادهای استرس­زا (CISS) و پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر (GHQ-28)، مورد ارزیابی قرار گرفتند. داده­های به دست آمده با استفاده از روش تحلیل مسیر، مورد ارزیابی آماری قرار گرفتند. یافته­ها نشان داد استرس شغلی و ابعاد آن قادر به پیش­بینی تغییرات مربوط به سلامت روان و همچنین راهبردهای مقابله­ی مسأله­مدار و هیجان­مدار آزمودنی­ها می­باشد. یافته­ها همچنین نقش واسطه­گری شیوه­های مقابله­ با استرس مسأله­مدار و هیجان­مدار را در رابطه بين استرس شغلی و سلامت روان مورد تأیید قرار داد. با توجه به یافته­ها می­توان سلامت روان را با افزایش راهبرد مسأله­مدار از طریق آموزش استفاده از این نوع راهبردها و همچنین کاهش راهبردهای هیجان­مدار بهبود بخشید.

واژگان کلیدی: استرس شغلی، سلامت روان، راهبردهای مقابله­ای، کارکنان.

فصل نخست

کلیات پژوهش

1-1 مقدمه

بدون شک در جوامع امروزی بدون داشتن شغل، زندگی کردن، امکان­پذیر نیست و هر فرد به داشتن شغلی نیازمند است تا بتواند به سازمان اجتماعی بپیوندد و در جامعه جایگاه و منزلتی بیابد. با این حال شغل فقط راهی برای تأمین نیازهای ضروری زندگی نیست، بلکه به عنوان یک عنصر حیاتی در موقعیت اجتماعی افراد به شمار می­رود (ایاکوویدز، فونتولاکیس، کاپرینیس و کاپرینیس، 2003). این در حالی است که شغل افراد یکی از عمده­ترین دلایل تنیدگی در زندگی­ آن­ها است. شغل برای هر فرد به عنوان عامل تشکیل دهنده­ی هویت اجتماعی، منبع تأمین نیازهای زندگی و تشکیل دهنده­ی هویت اجتماعی محسوب می­شود و از منابع مهم تنیدگی به شمار می­آید. در مشاغلی که در آن­ها ارتباط انسانی مطرح است تنیدگی بیشتری وجود دارد (رحمانی، بهشید، زمانزاده و رحمانی، 1389). استرس شغلی امروزه به مسئله­اي شایع و پر هزینه در محیط­هاي کاري تبدیل شده است (هوئل، اسپارکس و کوپر، 2006). تقریباً تمام اندیشمندان بر این نکته اذعان دارند که استرس نتیجه تعامل بین فرد و موقعیتی است که فرد، توانایی خود را به منظور پاسخگویی به مطالبات و فشار ناکافی می­داند به طوری که موسسه ملی ایمنی و سلامت شغلی (1999)، استرس شغلی را به صورت پاسخ­های فیزیکی و عاطفی زیان­آور یک شخص در زمانی که شرایط شغلی با توانایی­ها، امکانات در دسترس و یا نیازهای نیروی کار مطابقت نداشته باشد تعریف می­کند. استرس­های شغلی از جمله استرس­هایی هستند که اگر بیش از حد باشند، می­توانند با ایجاد عوارض جسمی، روانی و رفتاری برای فرد سلامت وی را به مخاطره اندازند. همچنین وجود این فشارها، با تهدید اهداف سازمانی، می­تواند موجب کاهش کیفیت عملکرد فرد گردد (دیوس و نیواستورم، ترجمه طوسی، 1373). پيامدهاي سازماني استرس، کاهش عملکرد مناسب، افزايش تعداد غيبت­ها، موارد استعفا، کاهش تعهد سازماني و عدم امنيت شغلي کارکنان و ... مي­باشد (فرانکوئيس، 2008). تحقیقات زیادي نشان دهنده وجود استرس شغلی و تحلیل جسمی و روانی زیاد در کارکنان می­باشد که منجر به فرار از شغل، برخورد میان کارکنان و جابجایی شدید، اختلال در سلامتی و ناتوانی در انجام وظایف، آسیب­پذیري در ارتباطات حرفه­اي، کاهش کیفیت مراقبت ارائه شده و نهایتاً نارضایتی و ترك شغل می­شود (دورایس و ویلکرسون، 2003). در مطالعات متعدد که در زمينه تأثير استرس شغلي بر سلامت روانی (نیترو و تاکاشی، 1999؛ نیلان، 2002؛ گسرون، 2002؛ هاشمي­نژاد، رحيمي مقدم، محمديان و امیری، 1392؛ رزمی و نعمتی سوگلی تپه، 1390؛ شهرکی واحد، مردانی حموله، سنچولی و حامدی شهرکی، 1389؛ عقیلی­نژاد، محمدی، افکاری، عباس­زاده دیزجی، 1386) صورت گرفته است، استرس شغلی به عنوان یکی از مهمترین عوامل به وجود آورنده ضایعات رواني و كاهش سلامت روانی معرفي شده است كه در اغلب اين مطالعات استرس به عنوان پاسخي كه مستقيماً تحت تأثير منابع فشارزا تجربه مي­شود، در نظر گرفته شده است. اما تأكيد بر اين مسأله اهميت دارد كه استرس همواره به صورت مستقيم از منابع فشارزا ناشي نمي­شود، بلكه نحوه ادراك فرد از استرس، در تجربه آن، نقش اساسي دارد چرا كه بر اساس مطالعات صورت گرفته معلوم شده است كه رويدادهاي استرس­زاي مشابه، اثرات متفاوتي در افراد مختلف پديد مي­آورند. از اين رو، اين باور كه متغيرهايي وجود دارند كه رابطه استرس را با سلامت روانی تعديل مي­كنند، قوت گرفته است. یکی از متغیرهایی را که در این زمینه می­توان مورد توجه قرار داد، شیوه­های مقابله با رویدادهای استرس­زاست. به طوری که بر اساس تئوري­هاي روان شناختي راهبردهاي مقابله­اي نقش مهمي در كاهش استرس و در نتيجه افزایش سلامت روان افراد دارند؛ به بيان ديگر هر چه منابع افراد براي مقابله بيشتر باشد، كمتر اين احتمال وجود دارد تا گرفتار موقعيت­هايي شوند كه در آن­ها آسيب پذيرترند (بهروزیان، خواجه­الدین، هدایی و زمانی، 1388). مکانیسم­های به کار رفته در مقابله با استرس و میزان حمایت اجتماعی و عامل مهم تعیین کننده میزان تحلیل هیجانی و کاهش کارآیی فرد هستند (بیکر، اوبرین و صلاح­الدین، 2007). بر اساس تئوري­هاي روانشناختي سبك­هاي مقابله­اي نقش مهمي در كاهش استرس و در نتيجه سلامت عمومي افراد دارند (چین­آوه، 2010؛ ضیغمی و پوربهاالدینی زرندی، 1390). بنابراین با توجه به مطالب ارائه شده اين فرض شکل مي­گيرد که راهبردهای مقابله با رویدادهای استرس­زا می­تواند نقش واسطه­ای و همچنین تعدیل کننده در رابطه­ی بین استرس­ شغلی و سلامت روان داشته باشد بنابراین در پژوهش حاضر سعی بر آن است تا به بررسی رابطه استرس­ شغلی و سلامت روان با تاکید بر نقش واسطه­ای راهبردهای مقابله­ای در کارمندان سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان، پرداخته شود.

2-1 بیان مساله

نيروي انسانيِ كارآمد پربهاترين و ارزنده­ترين ثروت و دارايي هر كشور است. جوامع بسياري عليرغم داشتن منابع طبيعي سرشار به دليل فقدان نيروي انساني شايسته و لايق، توان استفاده از اين مواهب الهي را ندارند. نیروی انسانی کارآمد آن­هایی هستند که ضمن برخورداری از دانش و مهارت، توانایی­های لازم جهت انجام بسنده و موثر وظایف شغلی از سلامت روان برخوردار باشند (گنجی، 1391). سلامت رواني، به عنوان رفتار موزون و هماهنگ با جامعه، شناخت و پذيرش واقعیت­هاي اجتماعي، قدرت سازگاري با آن­ها و ارضاء نیازهاي متعادل خويشتن تعريف شده است (به نقل از هاشمی­نژاد و همکاران، 1392). در این خصوص سازمان بهداشت جهانی (WHO) (2005) سلامت روانی را تعادل بین جنبه­های مختلف زندگی، جهانی، اجتماعی، روحی، معنوی و هیجان می­داند و نحوه­ای که ما محیط پیرامونمان را اداره می­کنیم و برای زندگی خود تصمیم می­گیریم از اهمیت خاص برخوردار است. سلامت روانی حالت عملکرد و موفقیت­آمیز کنش روانی است که حاصل آن فعالیت­های ثمر بخش، روابط رضایت بخش با دیگران، توانایی سازگاری با تحولات و کنار آمدن با ناملایمات است. ارتقای سلامت روانی در جامعه موجب بهبود کیفیت زندگی می­شود. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی از هر 4 نفر 1 نفر (25درصد) از افراد در هر مرحله از زندگی از یک یا چند اختلال روانی رنج می­برند. بر اساس گزارش مرکز کنترل بیماری­های آمریکا (CDC) 8/7 درصد مردان و 3/12 درصد زنان در سنین 24-18 از مشکلات روانی به ویژه استرس رنج می­برند. از ویژگی­های افراد دارای سلامت روانی می­توان به شناخت خود، انگیزه­ها، آرزوها و محیط خود، یکپارچگی شخصیت که خود موجب هماهنگی بین اعمال مختلف فرد با یکدیگر می­گردد اشاره داشت. در ایران نیز این آمار از سایر کشورها کمتر نیست؛ به طوری که در طرح ملی بررسی سلامت و بیماري در ایران میانگین اختلالات در افراد بالاي 15 سال ایران 21درصد گزارش شد (خانی، یکه­فلاح و حاج­حسینی، 1392). همچنین سازمان جهاني بهداشت بر اساس شاخص جهاني بیماري­ها، برآورد مي­كند كه بیماري­هاي رواني از جمله استرس­هاي مربوط به اختلالات رواني، دومین علت ناتواني­ها تا سال 2020 خواهد بود (به نقل از کالیا، 2002). این در حالی است که مطالعات متعدد انجام گرفته در گروه­هاي شغلي مختلف، بين سلامت رواني و رضايت شغلي افراد ارتباط قابل توجهي نشان داده­اند؛ به نحوي كه افراد با رضايت شغلي كمتر از سلامت رواني كمتري برخوردار بوده­اند (اُ-سولیوان، کیان و مورفی، 2005). یکی از عامل­هایی که می­تواند سلامت روانی افراد را تحت تأثیر قرار دهد، استرس­های ناشی از شغل است. افرادی که استرس زیادی را تحمل می‌کنند توجه کمتری به انجام کار خود دارند و بنابراین ممکن است به خود و دیگر افراد سازمان آسیب­هایی وارد کنند. به طور کلی استرس شغلی، بازده و بهره‌وری کارکنان را پایین می‌آورد و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺴﺘﺮده­اي ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﯽ و ﺑﺪﻧﯽ دارد. ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺳﺘﺮس­ ﮐﺎرﮐﺮد ﺷﻐﻠﯽ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﺟﺪي ﮔﺮدد (ﻣﻬﺪاد، 1389). هلمز (2002) یکی از عوامل موثر بر عملکرد افراد در سازمان­ها را، استرس شغلی می­داند که سلامت روانی بسیاری از افراد را در معرض خطر قرار داده است. بدین لحاظ در دهه اخیر موضوع استرس و آثار آن در سازمان به یکی از مباحث اصلی رفتار سازمانی تبدیل شده است (به نقل از رضائیان، 1383). استرس شغلي زماني روي مي­دهد كه انتظارات از فرد بيشتر از اختيارات و توانايي­هاي او باشد. وقتي كه در محيط كار مجال نشان دادن خلاقيت، تصميم­گيري و درايت از فرد گرفته شود در او استرس بروز مي­نمايد كه در نهايت منجر به كاهش كارايي مي­شود؛ اين امر يكي از مشكلات و تهديدهاي بزرگ، جهت سلامت افراد در جوامع مدرن امروزي است (مسلر و کاپوبینانکو، 2001). در اغلب تحقيقاتی که استرس شغلی را مورد کنکاش قرار داده­اند نشان داده شده است که نيروى كار در معرض استرس شغلى در كشورهاى توسعه يافته حدود 30 درصد مى­باشد كه اين ميزان در كشورهاى در حال توسعه به مراتب بيشتر است (سوارد، 2004). شواهدي در دست است که نشان می­دهد استرس می­تواند بر روي سلامتی فرد و پیامدهاي مهم سازمانی از قبیل بهره­وري نیز تأثیرگذار باشد (لادو، 1999). نارضایتی شغلی از پیامدهای استرس شغلی محسوب می­شود و از نظر اقتصادی و اجتماعی برای فرد هزینه­هایی در بر خواهد داشت (تایسون و پونگرونگفانت، 2004). همچنين استرس شغلی با كاهش كارايي افراد، باعث افزايش ميزان غيبت از محل كار، كاهش توليد، جابجايي نيرو، تعارض­هاي كاري، هزينه­هاي پزشكي، از كار افتادگي و بودجه­هاي مربوط به استخدام نيروهاي جديد باعث وارد شدن هزينه­هاي گزافي به سازمان­ها و شركت­ها مي­شود (قاسمی پیرلوطی و همکاران، 1392). به طوری که سازمان بین المللي كارگر (ILO) هزينه­هاي وارد بر كشورها به دلیل استرس شغلی را 1 تا 5/3 درصد تولید ناخالص داخلي تخمین زده و اعلام مي­كند كه اين مقدار در حال افزايش است (به نقل از هاشمی­نژاد و همکاران، 1392). بنابراین مي­توان با شناسايي و اصلاح عوامل تنش­زاي محیط كار، از ايجاد بیماري­هاي رواني در اين گروه از افراد جلوگیري كرد و جلوی هزینه­های تحمیلی ناشی از آن را گرفت.

- Iacovides, Fountoulakis, Kaprinis & Kaprinis

- job stress

- Hoel, Sparks & Cooper

- National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH)

- Francois

- Devries & Wilkerson

- mental health

- Norito & Takashi

- Neylan

- Gesrhon

- Baker, O'Brien & Salahuddin

- World Health Organization (WHO)

- Centers for Disease Control and Prevention (CDC)

- Kalia

- O`sullivan, Keane & Murphy

- Holmes

- Mesler & Capobianco

- Seward

- La Dou

- Tyson & Pongruengphant

- International Labour Organization (ILO)