برترین ها

خرید و دانلود

در زیر بخش هایی از پایان نامه را مشاهد می فرمایید

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد علوم و تحقیقات فارس

دانشکده علوم پايه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد «M.A»

رشته: روان شناسی گرایش: بالینی

عنوان:

«اثربخشی درمان تلفیقی مدل ماتریکس و «کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی» بر نشخوار فکری، تنظیم هیجانی، و کاهش عود مصرف در وابستگان به شیشه»

استاد راهنما:

دکتر رابرت فرنام

استاد مشاور:

دکتر مسعود محمدی

نگارش:

زیبا صفرزاده

تابستان 1392

دانشگاه آزاد اسلامی

واحد علوم و تحقیقات فارس

دانشکده علوم پايه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد «M.A»

رشته: روان شناسی بالینی

عنوان:

«اثربخشی درمان تلفیقی مدل ماتریکس و «کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی» بر نشخوار فکری، تنظیم هیجانی، و کاهش عود مصرف در وابستگان به شیشه»

نگارش:

زیبا صفرزاده

تابستان 1392

1- دکتر رابرت فرنام

هیأت داوران: 2- دکتر مسعود محمدی

3- دکتر مجید برزگر

سپاسگزاری

اولین سپاس به پیشگاه حضرت دوست که هر چه هست از لطف اوست.

با تشکر و سپاس فراوان از زحمات بی دریغ مدیر گروه و استاد راهنمای محترم جناب آقای دکتر رابرت فرنام و استاد مشاور محترم جناب آقای دکتر مسعود محمدی که با کمک ها و راهنمایی های ارزنده خویش مرا در تدوین و تصحیح این پایان نامه هدایت نمودند. سعادت و سلامت این بزرگواران را از درگاه منان خواستارم.

از جناب آقای دکتر مجید برزگر، استاد گرانقدری که زحمت داوری تحقیق را بر عهده داشتند کمال تشکر و قدردانی را دارم. سعادت و سلامت این بزرگوار را از درگاه منان خواستارم.

از همکاری و مساعدت های مدیریت محترم و کارکنان مرکز بازتوانی اعتیاد پرتو، سبحان، و مرکز ترک اعتیاد شهرک گلستان کمال تشکر و قدردانی را دارم.

از زحمات کارکنان مرکز پژوهش دانشگاه علوم و تحقیقات فارس کمال تشکر را دارم.

از زحمات ناظر محترم جلسه دفاع از یایان نامه و دیگر دست اندرکاران گرامی، کمال تشکر را دارم.

تقدیم به روح سبز پدر بزرگوارم

بزرگ مردی که بهترین معلم زندگیم بود

تقدیم به روح سبز برادر عزیزم

که به من درس صبر و مقاومت آموخت

و

تقدیم به فرزندان دلبندم

الناز، شهریار، و پوریا

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده 1

فصل اول: مقدمه و کلیات پژوهش... 2

1-1 مقدمه. 3

1-2 بیان مسئله. 6

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش... 8

1-4 اهداف پژوهش... 10

1- 5 پرسش ها و فرضیه های پژوهش... 10

1-5-1 پرسش های پژوهش... 10

1-5-2 فرضیه های پژوهش... 11

1- 6 تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها 11

1-6-1 تعاریف نظری.. 11

1-6-1-1 شیشه (مت آمفتامین) 11

1-6-1-2 وابستگی به مواد. 12

1-6-1-3 ذهن آگاهی.. 12

1-6-1-4 نشخوار فکری.. 12

1-6-1-5 تنظیم هیجانی.. 13

1-6-1-6 عود مصرف مواد. 13

1-6-2 تعاریف عملیاتی.. 13

1-6-2-1 وابستگی به مت آمفتامین.. 13

1-6-2-2 ذهن آگاهی.. 13

1-6-2-3 نشخوار فکری.. 13

1-6-2-4 تنظیم هیجانی.. 14

1-6-2-5 عود مصرف مت آمفتامین.. 14

فصل دوم:گسترۀ نظری و بازنگری تحقیقات پیشین.. 16

2-1 مقدمه. 17

2-2 مبانی نظری پژوهش... 17

2-2-1 مت آمفتامین.. 17

2-2-2 عود مصرف مواد. 21

2-2-3 ذهن آگاهی.. 22

2-2-4 اعتیاد. 24

2-2-4-1 اعتیاد و ذهن آگاهی.. 24

2-2-4-2 اعتیاد و استرس... 25

2-2-5 درمان «کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی» یا MBSR.. 26

2-2-6 نشخوار فکری.. 27

2-2-6-1 نشخوار فکری و استرس... 29

2-2-7 تنظیم هیجانی.. 30

2-2-7-1 تنظیم هیجا نی و استرس... 33

2-2-7-2 تنظیم هیجانی و نشخوار فکری.. 33

2-2-8 اعتیاد و موج سوم رفتار درمانی.. 34

2-2-8-1 شناخت درمانی بر پایۀ ذهن آگاهی (MBCT) 36

2-2-8-2 رفتاردرمانی جدلی(DBT) 36

2-2-8-3 درمان قبول و تعهد (ACT) 37

2-2-9 درمان های دیگر بر پایۀ ذهن آگاهی (در درمان اعتیاد) 37

2-2-9-1 مدل پیشگیری از بازگشت بر پایۀ ذهن آگاهی (MBRP) 37

2-2-9-2 خود- طرحواره درمانی معنوی (3-S) 38

2-2-9 تاریخچۀ مواد مخدر منجمله شیشه. 39

2-2-10 تاریخچۀ ذهن آگاهی.. 41

2-2-11 تاریخچۀ درمان «کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی» (MBSR) 42

2-2-12 تاریخچۀ درمان های مختلف در درمان اعتیاد. 42

2-2-12-1 درمان های شناختی رفتاری منجمله ماتریکس... 42

2-2-12-2 تلفیق درمان های شناختی رفتاری و ذهن آگاهی.. 43

2-2-13 تاریخچۀ مطالعه دربارۀ نشخوار فکری.. 45

2-2-14 تاریخچۀ مطالعه در بارۀ تنظیم هیجانی.. 45

2-2-15 تئوری ها در خصوص اعتیاد و عود مصرف.. 45

2-2-15-1 تئوری انگیزه 45

2-2-15-2 تئوری جلوگیری از عود مصرف مواد مارلات و گوردون. 46

2-2-15-3 تئوری مواجهه با سرنخ. 46

2-2-15-4 تئوری های زیر بنایی درمان های جلوگیری از عود مصرف مواد. 47

2-2-16 تئوری ها در خصوص نشخوار فکری.. 49

2-2-17 تئوری ها در خصوص تنظیم هیجانی.. 50

2-3 بررسی پژوهش های انجام شده در خصوص موضوع. 51

2-3-1 پیشینه پژوهش در خارج از کشور. 51

2-3-2 پیشینۀ پژوهش در ایران. 60

2-3-3 جمع بندی پیشینۀ پژوهش ها در خارج و ایران. 66

فصل سوم:روش پژوهش... 67

3-1 مقدمه. 70

3-2 طرح کلی پژوهش... 68

3-3 جامعه، نمونه، و روش اندازه گیری.. 68

3-3-1 جامعه. 68

3-3-2 نمونه. 68

3-3-3 روش اندازه گیری (ابزارهای گردآوری داده ها) 69

3-3-3-1 ذهن آگاهی.. 69

3-3-3-2 تنظیم هیجانی.. 70

3-3-3-3 نشخوار فکری.. 71

3-3-3-4 عود مصرف مواد. 71

3-4 روش اجرای پژوهش... 72

3-5 روش تجزیه و تحلیل آماری داده ها 74

3-6 ملاحظات اخلاقی.. 74

فصل چهارم: توصیف و تحلیل داده ها 76

4-1 مقدمه. 77

4-2 بخش اول: آمار توصيفی.. 77

4-3 بخش دوم: یافته های استنباطي.. 78

4-3-1 تحلیل کوواریانس... 78

4-3-2 تحلیل کوواریانس... 80

4-3-3 تحلیل کوواریانس... 81

4-3-4 تحلیل کوواریانس... 83

4-3-5 تحلیل کوواریانس... 84

4-3-6 آزمون ویلکاکسون. 87

4-3-7 آزمون ویلکاکسون. 89

4-4 ضرایب آلفای کرونباخ ابزارهای پژوهشی مورد استفاده در مطالعه. 89

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری.. 90

5-1 مقدمه. 91

5-2 بحث و نتیجه گیری.. 91

5-3 محدودیت های پژوهش... 97

5-4 پیشنهادات.. 98

5-4-1 پیشنهادات پژوهشی.. 98

5-4-2 پیشنهادات کاربردی.. 98

پیوست ها 99

1) مقیاس پاسخ توأم با نشخوار فکری RRS از پرسشنامه سبک های پاسخ RSQ.. 100

2) مقیاس ذهن آگاهی (MAAS) 103

3) مقیاس دشواری های تنظیم هیجانی (DERS) 105

آموزش روش درمانی «کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی» 109

منابع و مأخذ. 113

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 4- 1: خلاصه داده های توصيفي براي متغيرهای مورد مطالعه. 77

جدول 4-2: تحلیل کوواریانس برای متغیر وابسته نشخوار فکری در پس آزمون (گروه 1 و3) 78

جدول 4- 3: میانگینهای تعدیل شده متغیر نشخوار فکری در گروههای مختلف در پس آزمون. 79

جدول 4-4: تحلیل کوواریانس برای متغیر وابسته نشخوار فکری در پس آزمون (گروه 2 و 3) 80

جدول 4-5: میانگینهای تعدیل شده متغیر نشخوار فکری در گروههای مختلف در پس آزمون. 80

جدول 4 - 6: تحلیل کوواریانس برای متغیر وابسته دشواری های تنظیم هیجانی در پس آزمون
(گروه 1 و 3) 81

جدول 4- 7: میانگینهای تعدیل شده متغیر دشواری های تنظیم هیجانی در گروههای مختلف
در پس آزمون. 82

جدول 4-8: تحلیل کوواریانس برای متغیر وابسته دشواری های تنظیم هیجانی در پس آزمون
(گروه 2 و 3) 83

جدول 4-9: میانگینهای تعدیل شده متغیر دشواری های تنظیم هیجانی در گروههای مختلف
در پس آزمون. 83

جدول 4-10: تحلیل کوواریانس برای متغیر وابسته ذهن آگاهی در پس آزمون. 84

جدول 4-11: میانگینهای تعدیل شده متغیر ذهن آگاهی در گروههای مختلف در پس آزمون. 85

جدول 4-12: توزیع فراوانی میزان عود مصرف در دو گروه تلفیقی و کنترل. 86

جدول 4-13: آزمون ویلکاکسون برای مقایسه عود مصرف در دو گروه تلفیقی و کنترل. 87

جدول 4-14: توزیع فراوانی میزان عود مصرف در دو گروه ذهن آگاهی و کنترل. 88

جدول 4-15: آزمون ویلکاکسون برای مقایسه عود مصرف در دو گروه ذهن آگاهی و کنترل. 89

جدول 4-16 : پایایی پرسشنامه. 89

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار 4-1: توزیع فراوانی عود مصرف در دو گروه تلفیقی و کنترل. 86

نمودار 4-2: توزیع فراوانی عود مصرف در دو گروه ذهن آگاهی و کنترل. 88

چکیده

مشکل رایج در اختلالات سوء مصرف مواد، عود مصرف مواد حتی در بین افراد مداوا شده می باشد که این موضوع در مورد مادۀ مخدر شیشه بیشتر صدق می کند. از سویی، ذهن آگاهی یک سازۀ شناختی قابل پایش و مداخله در روان شناسی است. هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی اثربخشی کاربرد درمان تلفیقی مدل رایج ماتریکس و «کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی» (MBSR) بر نشخوار فکری، تنظیم هیجانی، ذهن آگاهی، و میزان عود مصرف بود. با روش نمونه گیری هدفمند و پس از همتاسازی گروهی، 54 آزمودنی به صورت تصادفی انتخاب و دوباره تصادفی در سه گروه مساوی تلفیقی، ذهن آگاهی، و ماتریکس (کنترل) جاسازی شدند. سه پرسشنامه، قبل و پس از اتمام برنامۀ 8 هفته ای آموزش MBSR، توسط هر سه گروه تکمیل گردید. نشخوار فکری با ابزار پرسشنامۀ نشخوار فکری، تنظیم هیجانی با ابزار مقیاس دشواری های تنظیم هیجانی، ذهن آگاهی با ابزار مقیاس ذهن آگاهی، و میزان عود مصرف با ابزار تست تشخیصی مت آمفتامین سنجیده شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های تجزیه و تحلیل کوواریانس تک متغیری و ویلکاکسون استفاده شد. نتایج نشان دهندۀ کاهش معنادار نشخوار فکری (p<0/01)، دشواری های تنظیم هیجانی(p<0/001)، میزان عود مصرف (P<0/04)، و افزایش معنادار ذهن آگاهی (P<0/035)، در گروه تلفیقی در مقایسه با گروه کنترل بود، در حالیکه در گروه ذهن آگاهی صِرف، میزان کاهش عود مصرف در مقایسه با گروه کنترل معنادار نشد (P<0/6) بدین معنی که فرضیۀ 7 رد شد، اگرچه دیگر متغیرها تغییرات مشابه داشتند. با وجود رد شدن فرضیۀ مزبور، یک مدل جایگزین پیشنهاد شد، بدین معنی که مکانیزمی جدید که ناشی از ترکیب مدل ماتریکس و درمان MBSR می باشد منجر به کاهش بیشتر عود مصرف در گروه تلفیقی در مقایسه با گروه کنترل می شود. این یافته بیانگر این است که درمان MBSR فاکتوری مفید اما نه یک فاکتور کافی برای هدف قرار دادن عود مصرف است. به بیانی، پژوهش حاضر مدارکی را دال بر ارزش ادغام کردن درمان MBSR در درمان های سوء مصرف مواد ارائه می دهد یعنی یک مکانیزم بالقوۀ تغییر را از طریق درمان تلفیقی برملا می سازد.

کلید واژه ها: تلفیقی، ذهن آگاهی، مدل ماتریکس، نشخوارفکری، تنظیم هیجان

فصل اول

مقدمه و کلیات پژوهش

1-1 مقدمه

اختلال وابستگی یا سوء مصرف مواد که در سالهای اخیر به آسیب اجتماعی تبدیل شده، یک اختلال مزمن و بازگشت کننده است که هزینه های سنگینی برای فرد، خانواده و جامعه دارد. با افزایش فزایندۀ کاربرد انواع مواد مخدر، نیاز مبرمی برای تحقیقات بیشتر در زمینۀ جلوگیری از مصرف و یا عود مصرف احساس می شود. «سازمان وحدت ملی برای کنترل دارو وجلوگیری از جنایت» اخیراً گزارش کرده است که بیش از دویست میلیون نفر در سراسر جهان هم اکنون مواد مخدر مصرف می کنند و این سازمان اعلام می دارد که مشکلات جهانی مربوط به مواد مخدر کماکان ادامه دارد زیرا اکثر کشورها، افزایش فزاینده در مصرف این مواد را گزارش می دهند تا کاهش آن را ( آپل و کیم-آپل، 2009؛ زگیرسکا و همکاران، 2009).

«مت آمفتامین که به نام «مِت» ، «کریستال» ، و یا «سرعت» شناخته می شود یک محرک سیستم عصبی و مشتقی از آمفتامین است که به طور گسترده ای در دهۀ 1950 و 1960 به عنوان دارو برای افسردگی و چاقی تجویز می شد» (آنجلینا و همکاران، 2000 ، ص 1). آمارهای کنونی، افزایش فزایندۀ سوء مصرف مت آمفتامین را بیش از دیگر مواد برآورد کرده اند، به عنوان مثال آمار نشان می دهد که بیشتر از 42 میلیون مصرف کننده دائمی مت آمفتامین در سطح جهان وجود دارند، در حالی که به ترتیب حدود 15 میلیون و 10 میلیون نفر مصرف کننده دائمی هروئین و کوکائین وجود دارد (سالداناو بارکر، 2004). در ایران هم در سال های اخيرالگوي مصرف مواد به ميزان زيادي تغيير يافته است و سوء مصرف كنندگان مواد در پي تجربۀ مواد

جدیدی مانند مت آمفتامين، كراك، و ... هستند. در ایران فرم کریستالیزۀ مت آمفتامین (یخ) که به نام «شیشه» شناخته شود، يكي از موادي است كه اخیراً به شدت مورد سوء مصرف قرار گرفته است. بنا به گفتۀ نارنجي ها و همکاران (2005)، فراواني مصرف «شیشه» در كشور ایران 2/5 درصد کل مصرف کنندگان است .

- The United Nations Office for Drug Control and Crime Prevention (UNODCCP)

- Apple and Kim-Apple

- Zgierska

- Methamphetamine (MA)

- METH

- Crystal

- Speed

- Amphetamine

- Anglina

-Heroin

-Cocaine

-Saldana and Barker

- Narenjiha